Europese Unie Overweegt Normen voor Chatcontrole: Een Bedreiging voor Digitale Privacy

Onder het voorwendsel van de bescherming van minderjarigen bestudeert de Europese Unie een regelgeving die het mogelijk maakt om privégesprekken op toepassingen zoals WhatsApp, Signal of Telegram te analyseren. Deskundigen en organisaties waarschuwen voor een ongekende bedreiging voor de privacy in het continent.

Op 14 oktober 2025 kan een keerpunt in de geschiedenis van digitale privacy in Europa plaatsvinden. Op die dag stemmen de lidstaten van de Europese Unie over de controversiële wetgevingsvoorstel bekend als “Chat Control” of CSAR (Reglement ter bestrijding van online seksueel misbruik van kinderen). Indien goedgekeurd, zou de nieuwe regelgeving aanbieders van berichtenservices in staat stellen om automatisch de privéberichten van Europese gebruikers te scannen, zelfs als deze end-to-end versleuteld zijn.

De maatregel is geïnitieerd door Denemarken, dat op 1 juli het voort presidency van de EU overnam en het project met vernieuwde kracht herintroduceerde. Hoewel het officiële doel is om de verspreiding van kinderpornografie (CSAM) te bestrijden, beweren digitale rechtenorganisaties, cyberbeveiligingsexperts en juristen dat het gaat om een directe bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting, de presumptie van onschuld en het recht op privacy.

Wat Houdt “Chat Control” In?

De sleutel ligt in het concept van “client-side scanning”. In plaats van ingrijpen gedurende de communicatie eenmaal deze is verzonden, zouden de apparaten van de gebruiker — mobiele telefoons, tablets of PCs — de inhoud lokaal analyseren voordat deze versleuteld wordt. Dit betekent dat de controle begint nog voor het bericht het toestel verlaat.

Dit scannen zou van toepassing zijn op alle afbeeldingen, video’s, links en berichten, zelfs als de gebruiker ze deelt via sterk versleutelde apps zoals WhatsApp, Telegram, Signal of iMessage. Volgens experts komt dit neer op het inbrengen van een permanente achterdeur in digitale communicatiesystemen.

“Dit verzwakt de versleuteling, opent de deur voor machtsmisbruik door de overheid en legt een gevaarlijk wereldwijd precedent”, waarschuwt de Duitse Europarlementariër Patrick Breyer van de Piratenpartij, een van de meest actieve critici van het voorstel.

Duitsland: De Sleutelfactor voor de Stem

Tot voor kort behaalde het voorstel niet de benodigde meerderheid om door te gaan in de Europese Raad. Echter, de situatie is veranderd. Volgens documenten die door Breyer zijn gelekt, zijn verschillende landen die zich in 2024 verzetten nu onbeslist, en Duitsland — de bepalende speler — heeft nog geen duidelijke positie ingenomen.

Als Berlijn zich voorstelt, kan de regelgeving dit najaar in werking treden. Anders zou de maatregel opnieuw geblokkeerd kunnen worden, zoals in 2022 en 2024 gebeurde.

Mogelijke Gevolgen

De implicaties zouden diepgaand zijn:

• Verlies van privacy: berichten zouden niet meer echt privé zijn, zelfs niet als ze versleuteld zijn.
• Risico op valse positieven: studies hebben aangetoond dat algoritmes foutpercentages van meer dan 80% kunnen hebben, wat zou leiden tot onterechte beschuldigingen tegen onschuldige gebruikers.
• Afschrikwekkend effect: het besef dat men constant gescand wordt, kan de vrijheid van meningsuiting beperken, vooral over politieke, sociale of controversiële onderwerpen.
• Globaal precedent: als het wordt aangenomen, zou Europa vergelijkbare beleid kunnen legitimeren in landen met autoritaire regimes.

Reactie van de Maatschappij

De maatregel heeft een sterke reactie opgeroepen van NGO’s zoals Access Now, Electronic Frontier Foundation en European Digital Rights (EDRi), evenals van de Europese Toezichthouder voor Gegevensbescherming (EDPS). Allen zijn van mening dat het doel van de bescherming van minderjarigen geen rechtvaardiging kan zijn voor massale en ondoordachte surveillance.

“Het is alsof we iedere burger zouden dwingen een kopie van hun sleutels in het politiebureau achter te laten, voor het geval ze ooit een misdaad zouden begaan”, schetst een cryptografie-expert beeldend.

Zelfs sommige technologiebedrijven hebben hun stem laten horen. Telegram heeft bijvoorbeeld gewaarschuwd dat het de Europese markt zou verlaten als de regelgeving wordt goedgekeurd in de huidige formulering.

Meer Evenwichtige Alternatieven?

In 2024 stelde België een afgezwakte versie van de wet voor die het scannen beperkte tot multimedia-bestanden (foto’s, video’s en links) en alleen met toestemming van de gebruiker. Echter, deze versie kreeg ook niet de benodigde steun.

Andere landen hebben gesuggereerd dat detectie-instrumenten alleen in specifieke contexten en met gerechtelijke goedkeuring moeten worden gebruikt, zoals met telefoontaps gebeurt. Echter, de huidige Deense tekst lijkt de andere kant op te bewegen: meer automatisering, minder toezicht en meer reikwijdte.

Een Minder Vrije Internet?

Naast “Chat Control” ziet de ProtectEU-strategie die in juni door de Europese Commissie is gepresenteerd, eraan toe dat autoriteiten private gegevens vóór 2030 kunnen ontsleutelen. Samen met de toenemende inspanningen om het gebruik van VPN’s te beperken en identificatie te eisen om toegang te krijgen tot online inhoud, vrezen velen dat Europa op weg is naar een model van digitale surveillance dat gevaarlijk lijkt op dat van China.

Een Voortdurend Debat: Veiligheid of Vrijheid?

In wezen is het dilemma niet nieuw: tot op welk punt zijn we bereid om privacy op te offeren voor veiligheid? Wat nieuw is, is de technologische schaal en de macht die deze instrumenten aan de staten geven.

Met nog maar een paar weken tot 14 oktober is het debat opener dan ooit. Wat de Europese regeringen beslissen, kan de toekomst van digitale privacy voor een hele generatie bepalen.